Vulkanen ontstaan op verschillende manieren, maar de meeste komen voort uit de beweging van tektonische platen. De aardkorst bestaat uit grote, bewegende platen die constant in beweging zijn.
Er zijn drie belangrijke gebieden waar vulkanen zich vormen:
1. Convergente platen:
- Subductiezones: Twee platen botsen met elkaar. De ene plaat beweegt onder de andere, zinkt dieper de aarde in en smelt door de druk en hitte. Dit gesmolten gesteente, magma genoemd, stijgt omhoog en kan uitbarsten als een vulkaan.
- Continentale botsing: Twee continenten botsen met elkaar, waardoor de aardkorst verdikken en omhoog worden gedrukt. Dit kan leiden tot de vorming van vulkanen in het binnenland, ver weg van de randen van de platen.
2. Divergente platen:
- Spreidingskammen: Twee platen bewegen uit elkaar, waardoor er ruimte ontstaat. Magma uit de mantel stroomt omhoog en vult de ruimte op, wat resulteert in vulkanische activiteit en de vorming van nieuwe oceaanbodem.
3. Hotspots:
- Mantelpluimen: Op sommige plekken in de mantel stijgen hete, gesmolten gesteentepluimen opwaarts, ongeacht de beweging van de tektonische platen. Deze pluimen kunnen door de aardkorst heenbreken en vulkanische activiteit veroorzaken, zelfs in het midden van tektonische platen.
De vorm van een vulkaan hangt af van het type uitbarsting en de samenstelling van het magma. Schildvulkanen zijn bijvoorbeeld brede, platte vulkanen die worden gevormd door vloeibare lavastromen. Kegelvulkanen daarentegen zijn steile, symmetrische vulkanen die worden gevormd door explosieve uitbarstingen van as en puimsteen.
Vulkanen spelen een belangrijke rol in het geologische systeem van de aarde. Ze kunnen gevaarlijk zijn, maar ze dragen ook bij aan de vorming van nieuw land en de recycling van materialen in de aardkorst.